Trung Quốc đang tạo ra một thị trường đất hiếm mà không một quốc gia nào đủ sức cạnh tranh với họ, dù trữ lượng có lớn đến đâu.
Vào tháng 9, Pakistan và Mỹ đã ký một thỏa thuận đất hiếm lịch sử. Theo thỏa thuận, USSM, một công ty có trụ sở tại Missouri chuyên về tái chế và chế biến các khoáng sản quan trọng, sẽ đầu tư gần 500 triệu đô la Mỹ vào Pakistan để thăm dò, phát triển và tinh chế đất hiếm và các khoáng sản quan trọng.
Thỏa thuận này nhắm vào trữ lượng đất hiếm chưa khai thác ước tính 6 nghìn tỷ đô la Mỹ của Pakistan, chủ yếu ở tỉnh Balochistan. Sau thỏa thuận, USSM đã nhận được lô hàng đất hiếm đầu tiên được vận chuyển từ Pakistan vào đầu tháng 10.
Sau thỏa thuận, nhiều nhà bình luận Pakistan đã ca ngợi thỏa thuận với Mỹ, coi đó là phương thuốc cho mọi khó khăn kinh tế của Pakistan. Quốc gia này có tỷ lệ nợ trên GDP hơn 75%, vượt xa mức trung bình 60-65% của các thị trường mới nổi, tỷ lệ thất nghiệp cao kỷ lục và dự trữ ngoại hối dưới 20 tỷ đô la Mỹ.
Tuy nhiên, việc đánh giá quá cao thỏa thuận này và tác động của nó đối với nền kinh tế đang gặp khó khăn của Pakistan có thể là dấu hiệu của sự tuyệt vọng, hơn là bất kỳ phân tích khách quan nào. Con số 6 nghìn tỷ đô la Mỹ chỉ là một con số tượng trưng, và có quá nhiều khả năng xảy ra ở đây.
Chỉ có trữ lượng đất hiếm thôi là chưa đủ
Có trữ lượng đất hiếm chỉ là một phần của phương trình; việc khai thác chúng phải khả thi về mặt kinh tế để tạo ra giá trị. Lợi nhuận phụ thuộc vào một số yếu tố, chẳng hạn như hàm lượng và chất lượng của các mỏ.
Các mỏ có hàm lượng cao (nồng độ các nguyên tố đất hiếm cao hơn) giúp giảm chi phí khai thác. Các mỏ có hàm lượng thấp đòi hỏi nhiều quy trình xử lý hơn, làm tăng chi phí.
Trữ lượng của Pakistan vẫn đang được khảo sát địa chất, và không có dữ liệu đáng tin cậy nào về hàm lượng của các mỏ. Nếu hàm lượng đất hiếm trong các mỏ không đủ cao, toàn bộ quá trình khai thác sẽ trở nên không khả thi về mặt kinh tế.
Đó là chưa kể đến việc cạnh tranh với Trung Quốc về đất hiếm thời điểm này là không khả thi. Trung Quốc giữ giá đất hiếm ở mức thấp trên thị trường quốc tế bằng cách khai thác và chế biến chúng ở quy mô khó quốc gia nào có thể theo kịp – càng không phải một quốc gia như Pakistan, nơi đang phải đối mặt với nhiều thách thức về an ninh và kinh tế.
Trung Quốc đã tham gia vào lĩnh vực khai thác và chế biến đất hiếm ít nhất bốn thập kỷ nay. Họ kiểm soát gần 70% hoạt động khai thác đất hiếm, gần 90% hoạt động chế biến toàn cầu và 98% sản lượng nam châm đất hiếm toàn cầu.
Theo Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), “Một trở ngại chính đối với an ninh khoáng sản là việc Trung Quốc cố tình thao túng thị trường toàn cầu – làm tràn ngập nguồn cung dư thừa để đẩy giá xuống thấp đến mức các mỏ ở các quốc gia khác trở nên không khả thi.”
“Cách tiếp cận này đã khiến các quốc gia khác khó cạnh tranh với Trung Quốc trong điều kiện thị trường hiện tại.”
Thật khó để hình dung làm thế nào Pakistan có thể cạnh tranh với Trung Quốc trong lĩnh vực khai thác và chế biến đất hiếm một cách hiệu quả về mặt kinh tế.
Và Mỹ cũng không chỉ ưu tiên Pakistan
Pakistan không phải là quốc gia duy nhất mà Hoa Kỳ ký kết thỏa thuận về đất hiếm. Thực tế, chỉ tính riêng trong năm 2025, Hoa Kỳ đã ký kết khoảng nửa tá thỏa thuận tương tự với nhiều quốc gia khác nhau.
Vào tháng 10, Hoa Kỳ và Úc đã ký kết một thỏa thuận về Đất Hiếm, theo đó hai nước đầu tư gần 2 tỷ đô la Mỹ vào các dự án khai thác và chế biến Đất Hiếm, giải phóng gần 53 tỷ đô la Mỹ tiền khoáng sản.
Đáng chú ý, hệ sinh thái khai thác Đất Hiếm ở Úc phát triển hơn nhiều so với Pakistan. Năm 2024, Úc là điểm đến hàng đầu thế giới về thăm dò đất hiếm, đạt 64 triệu đô la Mỹ, tương đương khoảng 45% tổng vốn đầu tư toàn cầu – gấp năm lần so với Brazil, quốc gia tiếp nhận lớn thứ hai.
Úc hiện có 89 dự án thăm dò đất hiếm đang hoạt động, vượt xa Canada (18), Brazil (13) và Hoa Kỳ (12).
Là quốc gia sản xuất đất hiếm lớn thứ tư thế giới, Úc cũng đang đầu tư mạnh mẽ vào việc xây dựng năng lực chế biến, bao gồm khoản vay chính phủ 1,25 tỷ đô la Mỹ cho Iluka Resources để xây dựng nhà máy lọc đất hiếm, gắn liền với các thỏa thuận bao tiêu với các quốc gia đồng minh.
Theo CSIS, “Úc sở hữu ba lợi thế quyết định—trữ lượng địa chất đẳng cấp thế giới, thị trường vốn mạnh mẽ và nguồn nhân lực dồi dào. Quốc gia này là một ‘bảng tuần hoàn sáng rực như cây thông Noel’, tự hào sở hữu một trong những khu vực tập trung tài nguyên khoáng sản rộng lớn và phong phú nhất trên Trái Đất.”
“Úc là nơi có hơn 40 loại khoáng sản được Cơ quan Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ xác định là quan trọng.”
Trong chuyến công du châu Á đang diễn ra, Tổng thống Trump cũng đã ký các thỏa thuận về đất hiếm với Malaysia, Campuchia và Nhật Bản.
Nếu xét về mặt khả thi, thỏa thuận của Hoa Kỳ với các quốc gia như Nhật Bản, Malaysia và Úc có thể có giá trị hơn nhiều đối với Washington, xét đến công nghệ tiên tiến, lao động lành nghề và khả năng tiếp cận vốn của họ.
Hơn nữa, các quốc gia này ổn định chính trị hơn nhiều và hội nhập sâu hơn vào hệ thống thương mại toàn cầu so với Pakistan.
Đầu tháng 4, Hoa Kỳ đã ký một thỏa thuận tương tự với Ukraine, quốc gia được cho là có trữ lượng gần 5-6 triệu tấn nguyên tố đất hiếm (REE), chiếm khoảng 3,8-4,6% tổng trữ lượng toàn cầu.
Trong những tháng tới, ông Trump có thể sẽ tìm cách ký các thỏa thuận tương tự với các quốc gia khác để giảm sự phụ thuộc quan trọng của Hoa Kỳ vào Trung Quốc về nguồn cung cấp nam châm đất hiếm.
Rõ ràng, Pakistan không phải là lựa chọn thay thế duy nhất cho Hoa Kỳ về việc cung cấp các nguyên tố đất hiếm.
Việc phát triển các cơ sở khai thác và chế biến đất hiếm có thể mất nhiều năm, đôi khi là nhiều thập kỷ, để hoàn thành. Với tình hình chính trị, kinh tế và an ninh bấp bênh của Pakistan, việc phát triển một hệ sinh thái như vậy một cách hiệu quả về mặt chi phí là điều khó có thể.
Theo trang Eurasiantimes, con số 6 nghìn tỷ đô la Mỹ, được trích dẫn trong các bài bình luận trên phương tiện truyền thông Pakistan, chỉ giống như một ảo ảnh có thể mang lại sự hỗ trợ tạm thời cho Islamabad nhưng khó có thể thành hiện thực.
