Cuộc khủng hoảng mà nhiều quốc gia ở châu lục giàu có bị đẩy tới bờ vực vỡ nợ, đồng tiền chung trứ danh suýt trở thành “dĩ vãng”

Domino từ Hy Lạp đến “PIIGS”

Thủ tướng Hy Lạp George Papandreou công bố con số khiến thị trường bàng hoàng: thâm hụt ngân sách nước này không phải 6–7% GDP, mà hơn 12,7% GDP – sau này điều chỉnh lên tới 15,4%.

Đằng sau sự chênh lệch đó là những nghiệp vụ hoán đổi tài chính phức tạp do Goldman Sachs thiết kế, giúp các chính phủ Hy Lạp trước đây che giấu nghĩa vụ nợ thật. Sự thật phơi bày, Hy Lạp lập tức bị coi như “kẻ gian dối” của châu Âu. Lợi suất trái phiếu 10 năm tăng vọt lên 12% lợi suất chỉ trong vài tháng, khiến thị trường nhận ra: một quốc gia nằm trong khu vực đồng tiền chung châu Âu (eurozone) đang đứng bên mép vực vỡ nợ.

Hy Lạp chỉ là mồi lửa. Một loạt nền kinh tế Nam Âu nhanh chóng rơi vào vòng xoáy. Ireland năm 2010 đối mặt tình trạng bong bóng bất động sản sụp đổ, hệ thống ngân hàng tê liệt. Gói cứu trợ 85 tỷ euro ra đời. Với Bồ Đào Nha, năm 2011, mất khả năng vay vốn, phải nhờ EU/IMF bơm 78 tỷ euro.

Ở Tây Ban Nha năm 2012, tỷ lệ thất nghiệp toàn dân vượt 25%, thanh niên hơn 50%. EU cấp 100 tỷ euro cứu ngân hàng. Ở Italy, dù không cần cứu trợ chính thức nhưng nợ công khổng lồ 2.000 tỷ euro (~120% GDP) khiến Rome trở thành “con voi trong phòng kín”.

Truyền thông quốc tế gọi họ là PIIGS, viết tắt tên chữ cái đầu trong tiếng Anh của các nước kể trên. Tuy nhiên, không thể phủ nhận đằng sau chữ viết tắt ấy là hàng chục triệu con người mất việc, mất niềm tin, đối mặt tương lai mịt mù.

Brussels – “phòng xử án” của Eurozone

Giai đoạn 2010–2012, Brussels, Bỉ, nơi còn được biết tới là thủ đô của Liên minh châu Âu, biến thành toà án với phiên tòa bất tận. Các cuộc họp xuyên đêm của Eurogroup diễn ra liên miên.

Đức, dưới thời Thủ tướng Angela Merkel, đóng vai “công tố viên”: chỉ cứu trợ khi đi kèm thắt lưng buộc bụng. Hy Lạp trở thành bị cáo chính, buộc cắt lương hưu, tăng thuế, sa thải công chức. Trong khi đó, đường phố Athens bùng nổ biểu tình vì những chính sách siết chặt chi tiêu khắt khe mà chính phủ của họ phải chấp nhận để được vay tiền.

Còn trên toàn cõi châu Âu, một câu hỏi lớn được đặt ra: Ai phải trả giá – ngân hàng, chính phủ hay người dân?

Mùa hè 2012, khi lợi suất trái phiếu Tây Ban Nha và Ý vượt 7%, thị trường tin rằng đồng euro đã đến hồi kết. Tuy nhiên, viễn cảnh đen tối đó đã không xảy ra bởi quyết tâm của các nhà cầm quyền trên lục địa già nhưng giàu có.

Giữa thời khắc sinh tử, Chủ tịch Ngân hàng Trung ương châu Âu Mario Draghi lên tiếng: “Chúng tôi sẽ làm bất cứ điều gì cần thiết để bảo vệ đồng Euro. Và tin tôi đi, nó sẽ đủ.”

Câu nói trở thành bước ngoặt lịch sử. ECB triển khai OMT – chương trình mua trái phiếu không giới hạn, bơm thanh khoản hàng nghìn tỷ euro. Lòng tin quay trở lại, đồng Euro thoát án tử.

Những ý kiến trái chiều xung quanh vụ giải cứu

• Chính sách thắt lưng buộc bụng bị IMF và Mỹ chỉ trích là quá khắc nghiệt, “giết chết tăng trưởng”. Người thực sự được cứu là ngân hàng Pháp và Đức, vốn nắm giữ hàng trăm tỷ euro trái phiếu Nam Âu. Cứu Hy Lạp cũng đồng nghĩa cứu Paris và Frankfurt. Báo chí châu Âu khi đó gọi đây là “cuộc khủng hoảng cứu ngân hàng đội lốt nợ công”.

Đến 2014, Hy Lạp, Ireland, Bồ Đào Nha tạm thoát chương trình cứu trợ. Đến 2018, Hy Lạp mới chính thức thoát giám sát tài chính. Đồng euro sống sót, nhưng vết sẹo vẫn hằn sâu:  Ý vẫn gánh nợ công trên 140% GDP. Người dân nhiều nước Nam Âu vẫn hoài nghi với Brussels. Liên minh tiền tệ mà thiếu liên minh tài khóa tiếp tục là “quả bom nổ chậm” trong lòng châu Âu.

Khủng hoảng nợ công châu Âu không chỉ là một cú sốc kinh tế, mà là cuộc điều tra quy mô lục địa về những lỗ hổng trong cấu trúc Liên minh châu Âu. Đó là câu chuyện về những chính phủ che giấu nợ, những ngân hàng chao đảo, những triệu người mất việc và một đồng tiền chung bị nghi ngờ.

Eurozone đã sống sót. Nhưng nếu châu Âu không rút ra bài học, cuộc khủng hoảng ấy hoàn toàn có thể lặp lại.

Nguồn: Tổng hợp