Thông nước là loại cây được coi là ‘báu vật’ của Việt Nam và đang có nguy cơ tuyệt chủng.
Thông nước, hay còn gọi là thủy tùng (tên khoa học Glyptostrobus pensilis), được mệnh danh là “báu vật” của Việt Nam. Đây là loài cây cổ xưa, thuộc nhóm IA trong Sách đỏ Việt Nam, cần được bảo vệ nghiêm ngặt. Trên thế giới, thông nước hiện chỉ còn ghi nhận tại ba quốc gia: Việt Nam, Trung Quốc và Lào số còn rất ít.
Tại Việt Nam, loài cây này chỉ còn tồn tại ở Đắk Lắk với tổng cộng 162 cá thể, phân bố trong hai quần thể tự nhiên. Nhiều cây cổ thụ đã gần 700 năm tuổi, được coi là “báu vật” quốc gia. Tuy nhiên, thông nước đang đối diện nguy cơ tuyệt chủng bởi không có cây con phát triển mới.
Dù ra hoa, kết quả, nhưng quả của thông nước lại không có noãn, dẫn đến tình trạng “vô sinh”. Suốt nhiều năm, cán bộ Khu bảo tồn loài – sinh cảnh Thông nước chưa từng ghi nhận cây non mọc tự nhiên. Điều này đồng nghĩa, nếu không có biện pháp nhân giống nhân tạo, loài cây này sẽ biến mất.
Theo các chuyên gia lâm nghiệp, hai quần thể ở Ea Ral và Trấp K’sơ có mật độ chỉ 40–50 cây/1.000m², không thể tự thụ phấn nên hạt không nảy mầm. Các quần thể đều đã thoái hóa, và nếu công tác bảo vệ không nghiêm ngặt, việc thông nước biến mất chỉ còn là vấn đề thời gian.
Thông nước.
Giá trị của thông nước
Thông nước sinh trưởng ở vùng đầm lầy có độ cao 550–750m, cây trưởng thành cao trên 20m, đường kính gốc hơn 1m. Trong quan niệm phong thủy, gỗ mang ý nghĩa vượng tài, đem lại bình an, may mắn. Vì thế, từ lâu gỗ đã được dùng chế tác lục bình, tượng thờ.
Không chỉ có giá trị văn hóa, tâm linh, gỗ còn quý ở độ bền: thơm, mịn, không bị mối mọt, nứt nẻ hay cong vênh, dễ gia công. Xưa kia, gỗ từng được sử dụng làm mũ, nút chai, phích, phao cứu sinh, thậm chí đóng thuyền và cầu. Vỏ, cành và lá thông nước chứa tanin có thể chiết xuất làm thuốc chữa phong thấp, giảm đau, làm săn da.
Chính giá trị kinh tế, y học và khoa học đã khiến loài cây này bị săn lùng ráo riết. Hiện, một khúc gỗ dài hơn 1 m, đường kính 80 cm có giá tới 250 triệu đồng.
Nhận thấy mối nguy, Quỹ Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên (WWF) đã xếp thông nước vào danh sách “rất nguy cấp”. Theo Nghị định 32/2006/NĐ-CP, đây là loài cấm khai thác, buôn bán vì mục đích thương mại.
Nỗ lực bảo tồn
Trước tình trạng này, tháng 8/2012, UBND tỉnh Đắk Lắk đã thành lập Ban Quản lý Khu bảo tồn loài – sinh cảnh Thông nước nhằm bảo vệ các cá thể ở Ea Ral và Trấp K’sơ. Một cây khác ở xã Cư Né cũng được giao cho Hạt Kiểm lâm quản lý.
Từ năm 2016, khu bảo tồn phối hợp Trung tâm Lâm nghiệp nhiệt đới Gia Lai triển khai trồng thử 140 cây bằng phương pháp giâm hom (giâm cành), nhưng tỷ lệ sống chỉ đạt 30%. Các nghiên cứu ghép chồi trên gốc cây bụt mọc cho kết quả hạn chế, cây phát triển kém và chết nhiều. Tuy vậy, thử nghiệm ghép chồi ngay trên rễ thở của cây đã có tín hiệu khả quan, giúp 10 cây con phát triển ổn định.
Những nỗ lực này thắp lên hy vọng mong manh về sự hồi sinh của loài cây cổ xưa – “báu vật” quý hiếm bậc nhất gắn liền với hệ sinh thái Tây Nguyên và được xem như biểu tượng thiên nhiên độc đáo của Việt Nam.
