Cuối thập niên 1990, khi Internet bắt đầu len lỏi vào đời sống, thị trường chứng khoán Mỹ chứng kiến một “cơn sốt vàng” mới mang tên: Dotcom. Bất kỳ công ty nào dính đến Internet, có tên miền “.com” đều được định giá hàng trăm triệu, thậm chí hàng tỷ USD – dù chưa tạo ra lợi nhuận. Và đó cũng là khởi đầu của thảm họa.
Nhưng giấc mộng đổi đời ấy không kéo dài lâu. Chỉ trong vòng chưa đầy hai năm, thị trường sụp đổ, hơn 5.000 tỷ USD vốn hóa thị trường bốc hơi, hàng ngàn startup phá sản, để lại bài học kinh điển về đầu tư mù quáng và tâm lý đám đông.
Internet lên ngôi, nhà nhà đổ tiền vào “.com”
Giai đoạn từ 1995–2000 là thời kỳ Internet bắt đầu bùng nổ tại Mỹ. Nhiều startup công nghệ non trẻ ra đời, chủ yếu hoạt động qua website với đuôi tên miền “.com” – dấu hiệu cho thấy họ đang bước vào kỷ nguyên số.
Các nhà đầu tư – từ các quỹ đầu tư mạo hiểm (VC) cho đến người dân bình thường – đổ xô mua cổ phiếu của các công ty công nghệ, bất chấp doanh nghiệp đó có tạo ra lợi nhuận hay không.
Thị trường chứng khoán trở thành “sân khấu vinh danh” của hàng loạt tên tuổi mới như Yahoo!, Amazon, eBay, Pets.com, Webvan,…
Chỉ số NASDAQ – nơi tập trung cổ phiếu công nghệ – tăng hơn 5 lần từ năm 1995 đến tháng 3/2000, đạt đỉnh gần 5.050 điểm.
Cùng lúc đó, các quỹ đầu tư rót tiền mạnh tay vào startup với phương châm: “Tăng trưởng trước, kiếm lời sau”. Các công ty sẵn sàng đốt hàng chục triệu USD để mua quảng cáo, thu hút người dùng, đổi lấy thị phần ảo.
Giấc mộng đổi đời biến thành ác mộng tài chính
Mọi chuyện bắt đầu đổi chiều từ quý II năm 2000. Khi các báo cáo tài chính dần hé lộ rằng nhiều công ty dotcom không có doanh thu, không mô hình kinh doanh rõ ràng, tâm lý nhà đầu tư lập tức đảo chiều.
NASDAQ rơi tự do từ 5.050 điểm xuống khoảng 1.100 điểm vào năm 2002 – bốc hơi gần 80% giá trị.
Những cái tên từng được tung hô như Pets.com (bán thức ăn cho thú cưng online) – từng được định giá 300 triệu USD – phá sản chỉ sau hơn một năm hoạt động.
Hàng loạt công ty dotcom khác cũng chịu chung số phận: eToys, Webvan, Kozmo,… Tính đến năm 2001, hơn 5.000 công ty dotcom ở Mỹ tuyên bố phá sản hoặc sáp nhập.
Tổng giá trị thị trường bị thổi bay trong giai đoạn vỡ bong bóng dotcom được ước tính lên tới 5.000 tỷ USD – một con số kinh hoàng, tương đương GDP cả năm của một nền kinh tế lớn.
Các nhà đầu tư cá nhân lỗ nặng, nhiều người mất trắng tài sản tiết kiệm cả đời. Quỹ đầu tư mạo hiểm thua lỗ trầm trọng. Tình trạng sa thải hàng loạt diễn ra trong ngành công nghệ, nhiều khu văn phòng tại thung lũng Silicon trở thành “thành phố ma”.
Chính nền kinh tế Mỹ cũng chịu ảnh hưởng, bước vào một giai đoạn suy thoái nhẹ kéo dài từ năm 2001–2002, sau đó còn bị tác động bởi sự kiện 11/9.
Trong cát vẫn có… vàng
Dù thị trường lao dốc, một số công ty sống sót và vươn lên mạnh mẽ sau khủng hoảng. Amazon, dù từng bị nghi ngờ khả năng tồn tại, vẫn kiên trì xây dựng hệ sinh thái thương mại điện tử và trở thành một trong những công ty giá trị nhất thế giới hiện nay.
Google – dù ra đời sát thời điểm bong bóng vỡ (năm 1998) – đã tận dụng khoảng lặng hậu khủng hoảng để phát triển và IPO thành công năm 2004.
“Bong bóng Dotcom là đau thương cho nhà đầu tư, nhưng lại là phân bón cho những hạt giống công nghệ vĩ đại”, theo lời nhà đầu tư mạo hiểm Fred Wilson.
Ngày nay, khi thế giới chứng kiến làn sóng tăng trưởng mạnh từ các lĩnh vực như AI, blockchain, công nghệ tài chính (fintech), nhiều nhà đầu tư bắt đầu so sánh với “hồn ma Dotcom” năm xưa.
“Cứ mỗi lần có công nghệ mới nổi lên, thị trường lại bị cám dỗ bởi ảo vọng. Nhưng chỉ những doanh nghiệp thực sự tạo ra giá trị lâu dài mới có thể sống sót qua các chu kỳ thị trường”, chuyên gia phân tích tại JP Morgan bình luận.
Nguồn: Tổng hợp
